Björk

W zasadzie nie wiadomo, czy informacji o tej pani powinno się szukać w encyklopediach pod literą B jak Björk, F jak Fenomen czy G jak Geniusz. Pewne jest za to, że już od wielu lat ta filigranowa Islandka niezmiennie intryguje, inspiruje i fascynuje, z drugiej strony wzbudzając liczne kontrowersje. Trudno opisać słowami nurt muzyczny, jaki prezentuje Björk, zamknąć jej muzykę w miarę określone ramy. Mniej problemów powinno sprawić przybliżenie sylwetki tej niezwykłej artystki…

Wszystko zaczęło się w Reykjaviku 21 listopada 1965 roku, kiedy to Björk (po polsku ‘brzoza’) Guðmundsdóttir (córka Guðmundura) przyszła na świat. Wychowywała się w domu, który o każdej porze wypełniała muzyka. To silnie oddziaływało na wyobraźnię małej Babsi, która od 6 roku życia uczęszczała do szkoły muzycznej w Reykjaviku. Tam pobierała nauki gry na pianinie i flecie. Świat po raz pierwszy usłyszał o niej, gdy ta była zaledwie 11-letnią dziewczyną. Stało się to za sprawą jej nauczycielki, która postanowiła przesłać nagranie „I Love to Love” Tiny Charlesa w wykonaniu początkującej piosenkarki stacji Radio One. Wzbudziło to zainteresowanie wytwórni Fálkinn, która wystąpiła z propozycją nagrania płyty. I tak z pomocą mamy Björk i jej przyjaciół doszło do fonograficznego debiutu artystki. Wydany w 1972r. album „Björk” zawierający m.in. cover „Fool on the Hill” The Beatles zyskał w Islandii tytuł platynowej płyty. Zawierał on tylko jedną w pełni autorską piosenkę, nad czym Björk zresztą bardzo ubolewała.

Björk nie potrzebowała zbyt wiele czasu, aby z dziewczynki śpiewającej przeboje dla dzieci zmienić się w nastolatkę nieukrywającą fascynacji takimi zespołami jak Sex Pistols. Począwszy od 14 roku życia artystka współpracowała z formacjami: Spit and Snot, Exodus oraz Tappi Tíkarrass. Właściwa kariera Islandki rozpoczęła się jednak wraz z przystąpieniem do punk-rockowego K.U.K.L., z którym nagrała 2 płyty: „The Eye” (1984) i „Holidays In Europe” (1986). Gatunek muzyczny, jaki Björk wybrała, miał niemały wpływ na jej życie. W trakcie tego niezwykle burzliwego okresu związała się z Ţór’em Eldonem, owocem czego były narodziny ich syna o imieniu Sindri w roku wydania drugiego krążka K.U.K.L. Ciąża jak i sam poród nie przeszkodziły Islandce w intensywnym koncertowaniu, wydaniu tomiku poezji jak i w zagraniu swojej pierwszej roli filmowej (adaptacja baśni braci Grimm „The Juniper Tree”). Na międzynarodowy sukces przyszło poczekać artystce do 1986 roku. Właśnie wtedy doszło do powstania eksperymentalnego rockowego zespołu The Sugarcubes, który zwrócił na siebie uwagę już debiutanckim singlem „Birthday” wydanym dla One Little Indian. Pierwsza płyta grupy ukazała się 2 lata później i nosi tytuł „Life’s Too Good”. To z niej pochodzą takie przeboje jak: „Mama” czy „Blue Eyed Pop”. Potem zespół nagrał jeszcze 3 albumy, kolejno: „Here Today, Tomorrow, Next Week!”, „Stick Around For Joy”, „It’s-It!”. W tym czasie Björk nie ograniczyła się jedynie do nagrywania i koncertowania (wspólna trasa z U2) z muzykami The Sugarcubes. W 1990r. w kooperacji z Tríó Gudmundur Ingólfssonar piosenkarka nagrała „Glin gló”, płytę zawierającą głownie islandzkie standardy jazzowe. W tym samym roku poznała Grahama Masseya z 808 State, który również zaprosił ją do współpracy. Zaowocowało to 2 wspólnymi utworami: „Ooops” oraz „Qmart”. Powróćmy jeszcze na chwilę do poczynań Björk i Sugarcubes. Ceną, jaką przyszło zapłacić muzykom za sukces na międzynarodową skalę, były coraz liczniejsze napięcia między członkami zespołu. Działalność grupy zakończono koncertem w Nowym Jorku w klubie Limelight w listopadzie 1992r. Wtedy też 27-letnia Björk zdecydowała się na przeprowadzkę do Londynu, gdzie otworzyły się przed nią zupełnie nowe, solowe możliwości.

Rozpoczął się najważniejszy etap w twórczości piosenkarki. Pierwszym z ważnych współpracowników w trakcie wieloletniej kariery artystki został Nelle Hooper. W znacznej mierze odpowiada on za kształt „Debut” (tytuł miał podkreślać, że jest to pierwszy w pełni autorski album Björk). Krążek okazał się sporym sukcesem, a promujące go single: „Human Behaviour”, „Venus As A Boy”, „Play Dead”, „Big Time Sensuality” i “Violently Happy” z fenomenalnymi teledyskami wzbudziły ogromne zainteresowanie nowatorską propozycją Islandki. Zainteresowanie, które znacznie przerosło oczekiwania Bark, która wyznała w jednym z wywiadów: „Wyobraź sobie, że dopiero co otworzyłeś restaurację, a tu już drzwiami i oknami pchają się klienci, bo ktoś powiedział, że prowadzisz świetną kuchnię – żaliła się w jednym z wywiadów. – Ja na razie potrafię co najwyżej ugotować jajka.” Materiał z „Debut” został zaprezentowany w późniejszym czasie w zupełnie innej, odmienionej formie w trakcie występu MTV Unplugged. Zbiór 13 elektronicznych, tanecznych piosenek pomógł w zdobyciu uznania zarówno krytyki jak i fanów. Grono to zasilili także inni artyści, m.in. Tricky, który zaproponował artystce współpracę. Znajomość ta przerodziła się w romans i zaowocowała zarówno piosenkami umieszczonymi na albumie Tricky’ego, jak również nową płytą Babsi. Premiera „Post” miała miejsce w 1995r. Płyta z jednej strony mocno elektroniczna, z drugiej zaś wzbogacona o brzmienie orkiestry symfonicznej to owoc współpracy z wspomnianym już Tricky’m, Nellee Hooperem, Grahamem Masseyem oraz Howiem B okazała się jeszcze większym, zupełnie niespodziewanym przez samą artystkę sukcesem (z rąk swojego kolejnego partnera, Goldiego, otrzymała Brit Award dla najlepszej międzynarodowej wokalistki). Krążek promowało aż 6 singli: „Army of Me”, „Hyper-Ballad”, „It’s Oh So Quiet”, „Isobel”, „Possibly Maybe”, „I Miss You”. Ogromne zainteresowanie nowym albumem (złota płyta w USA) zachęciło Björk do wydania osobnego LP pt. „Telegram” zawierającego remiksy utworów z „Post”.

W tym czasie Björk przekonała się o najciemniejszej stronie sławy. Stało się to za sprawą Ricardo Lopeza, 21-latka z Miami, który, chcąc zademonstrować sprzeciw faktowi, iż artystka spotyka się z czarnoskórym mężczyzną, popełnił samobójstwo. Wcześniej wysłał na adres Björk skonstruowaną przez siebie bombę, którą udało się przechwycić policji. Tak przykro doświadczona wokalistka postanowiła zamknąć londyński etap swojej kariery i podjęła decyzję o przeprowadzce do Hiszpanii, jednego ze swoich ulubionych krajów.

Paradoksalnie to właśnie tam artystka stworzyła najmroczniejszą i najchłodniejszą ze swoich płyt. Mowa o niepowtarzalnym „Homogenic” – materiale na wskroś elektronicznym, z przepięknymi partiami smyczkowymi i zapadającymi w pamięć partiami wokalnymi, bez wątpienia także najbardziej trip-hopowym. To właśnie stąd pochodzą jedne z najpiękniejszych utworów nagranych przez artystkę: „All Is Full Of Love” (z jedynym w swoim rodzaju teledyskiem Chrisa Cunninghama) czy „Jóga”, a także pozostałe single: „Alarm Call”, „Hunter” i „Bachelorette”. Współtwórcami tego dzieła są producenci: Mark Bell, Guy Sisgsworth i Howie B. W roku wydania „Homogenic” (1997) Björk została uhonorowana muzyczną nagrodą Rady Krajów Nordyckich.

Potem przyszedł czas na kolejny przełomowy punkt w całym życiu wokalistki – współpraca z duńskim reżyserem, Larsem von Trierem. Zaczęła się ona od skomponowania ścieżki dźwiękowej do nowego projektu von Triera. Ten zaproponował Björk zagranie głównej roli w jego najnowszym filmie. Islandka przystała na tę prośbę dopiero, gdy reżyser zagroził porzuceniem prac nad swoim projektem. I tak artystka dołączyła do obsady „Tańcząc w ciemnościach”, w którym wystąpiła również wielka Catherine Denevue. Historia czeskiej imigrantki, Selmy, zbierającej pieniądze na operację swojego syna osadzona w konwencji musicalu okazała się ogromnym wydarzeniem na festiwalu w Cannes w 2000r., zdobywając Złotą Palmę oraz nagrodę dla samej Björk. Sukces filmu okupiony był jednak pracą wycieńczającą pod względem fizycznym jak i psychicznym do tego stopnia, iż Björk zadeklarowała, że więcej w żadnym filmie nie wystąpi: „Zawsze wiedziałam, że chcę się skoncentrować na muzyce. Dla „Tańcząc w ciemnościach” zrobiłam wyjątek. Ale potem z radością wróciłam do nagrywania płyt. Nie dlatego, że ten film był dla mnie tak trudnym doświadczeniem. Nie lubię, gdy coś przychodzi mi zbyt łatwo. Uwielbiam wyzwania, które zmuszają mnie do przełamywania własnych słabości. Prawda jest dużo bardziej banalna. Ja po prostu straciłam zainteresowanie kinem. Wolę muzykę. A aktorstwo zostawiam aktorkom.” Na uwagę zasługuje sama ścieżka dźwiękowa do filmu zatytułowana „Selmasongs” (jeden z utworów, „I’ve Seen It All” wykonany został z samym Tomem Yorkiem), która zdobyła nominację do Oscara.

trakcie pracy nad „Tańcząc w ciemnościach”. Babsi po raz kolejny zaskoczyła słuchaczy, ukazując swój intymny, wyciszony, muzyczny świat. Intymny w dosłownym znaczeniu tego słowa. Znaczna część materiału tworzona była w domowym zaciszu przez Bark uzbrojoną jedynie w laptopa. Za elektroniczny i eksperymentalny kształt albumu odpowiadają m.in.: Matthew Herbert, Guy Sigsworth, Zeena Parkins, Thomas Knak oraz duet Matmos. Większość nich towarzyszyła Björk w trakcie trasy promującej tą płytę. Niesamowity występ w Royal Albert Hall został zarejestrowany i doczekał się wydania na DVD. Album „Vespertine” promowany był przez 3 single: „Hidden Place”, „Cocoon” i „Pagan Poety”.

Kolejne lata to czas podsumowań: materiały DVD i CD z największymi przebojami i kolejna trasa koncertowa. Na nowy materiał przyszło nam poczekać do 2004r., czyli do premiery „Medulli” – płyty-eksperymentu, niemal w całości wypełnionej utworami wykonywanymi acapella; wśród nich skomponowana dla Międzynarodowego Komitetu Olimpijskiego „Oceania” – utwór wykonany przez Björk podczas ceremonii otwarcia XVIII Igrzysk Olimpijskich w Atenach. Wśród artystów, których artystka po raz pierwszy zaprosiła do studia znaleźli się Tanya Tagaq Gillis, Robert Watt, Dokaka, Mike Patron (Faith No More) oraz Rahzel (The Roots). Rok później ukazała się ścieżka dźwiękowa do filmu „Drawing Restraint 9” w reżyserii Matthew Barneya (obecnego partnera Björk, z którym ma swoje drugie dziecko, córkę Isadorę). Wbrew deklaracjom Björk zdecydowała się także na zagranie w tym metafizycznym obrazie o miłości wypełnionym muzyką pełną odwołań do kultury japońskiej. Tuż przed premierą ścieżki dźwiękowej wokalistka wystąpiła w Tokio w ramach słynnej akcji „Live 8” Boba Geldofa. W roku 2006, w 20. rocznicę wydania singla „Birthday”, doszło do reaktywacji grupy The Sugarcubes, która wystąpiła 17 listopada w Reykjaviku.

Wiosną kolejnego roku wokalistka postanowiła zaserwować swoim wielbicielom brzmienia łagodniejsze i bardziej przebojowe niż kompozycje z „Medulli” czy „Drawing Restraint 9”. 10 premierowych utworów, które złożyły się na „Voltę”, to owoc licznych podróży i spotkań z wieloma artystami pochodzącymi z różnych zakątków świata. Grono współpracowników Björk przy okazji tego albumu jest imponujące. Za produkcję odpowiedzialni są Timbaland, Danja oraz Mark Bell. Wśród muzyków zaproszonych do prac nad „Voltą” znaleźli się m.in.: Antony Hegarty na wokalu, 10-osobowa sekcja instrumentów dętych z Islandii, perkusista Chris Corsano, pochodzący z Mali Toumani Diabaté specjalizujący się w grze na korze oraz Min Xiao-Fen, Chińczyk grający na pipie. Pierwszym singlem promującym nową płytę został „Earth Intruders” inspirowany snem Björk, w którym fala tsunami (artystka jako ambasador UNICEF-u odwiedziła indonezyjskie Banda Aceh zniszczone właśnie w wyniku tsunami) stworzona przez miliony biednych ludzi zrównuje z ziemią Biały Dom. Na osobnych epkach zostały wydane również 3 inne piosenki: „Innocence” (przy tej okazji rozpisano konkurs dla fanów na najlepszy teledysk), „Wanderlust” (z ciekawym video dostępnym w formacie 3D) oraz „Declare Independence”. Przy okazji zrealizowanej z ogromnym rozmachem trasy koncertowej zwłaszcza ta ostatnia kompozycja sprawiła, że o Björk było niezwykle głośno. Ten politycznie zaangażowany utwór dedykowany Grenlandii oraz Wyspom Owczym został przez nią wykorzystany dla zamanifestowania swojego poparcia dla wyzwolonego Kosowa, co nawarstwiło problemy z jej występem w Serbii. Jakiś czas później w trakcie występu w Pekinie wokalistka odważyła się na dedykację dla Tybetu, która wywołała burzę w chińskim ministerstwie kultury zapowiadającym większą kontrolę kolejnych zagranicznych artystów występujących w Chinach. To silne zaangażowanie całego materiału tworzącego „Voltę” tłumaczy sama Bark: „Jest we mnie silna potrzeba sprawiedliwości. Dlatego być może niektóre moje piosenki wydają się trochę konfrontacyjne”.

Do tej pory Björk pojawiła się w Polsce na 2 koncertach. Pierwszy z nich odbył się w trakcie W-Festiwalu na sopockim molo w lipcu 2003 r., drugi miał miejsce przy okazji trasy promującej album Volta podczas gdyńskiego Heineken Open’er Festival 4 lata później.

Rafał Maćkowski (el.greco)

dyskografia:

Björk – 1977
Gling-Gló – 1990
Debut – 1993
Post – 1995
Telegram – 1996
Homogenic – 1997
Selmasongs – 2000
Vespertine – 2001
Greatest Hits – 2002
Family Tree – 2002
Medúlla – 2004
Drawing Restraint 9 – 2005
Surrounded – 2006
Volta – 2007

oficjalna strona internetowa: www.bjork.com/unity